Bøger i De keerpunten van de geschiedenis serien i rækkefølge

Diep in het Midden-Amerikaanse regenwoud liggen onder dichte vegetatie duizenden ruïnes verborgen. Het zijn sporen van de Mayabeschaving die bijna 4000 jaar leefde in het huidige Mexico. De Maya’s stichtten gigantische metropolen, ontwikkelden geavanceerde wiskundige kalenders en bouwden piramiden die nog groter waren dan die in Egypte. Maar in korte tijd werden hun steden ontvolkt, waarna hun cultuur in de vergetelheid raakte. Niemand weet hoe dat gebeurd is, en 500 jaar na de ondergang van de Mayabeschaving zijn archeologen, taalkundigen en historici nog steeds op zoek naar de oorzaak van de val van dit volk. En dit is nog maar een van de talrijke vraagstukken die wetenschappers tot dusver niet hebben kunnen oplossen. Want hoewel modern onderzoek ons steeds meer kennis oplevert, staat de geschiedenis nog altijd bol van de mythen, mensen en monumenten die meer vragen oproepen dan antwoorden geven.

De naam Adolf Hitler roept – zelfs bijna driekwart eeuw na de val van het Derde Rijk – nog veel afgrijzen, verachting en verwondering op. Hoe kon een mislukte schilder een heel volk inpalmen? Hoe kon hij van een onbeduidend partijtje met 55 leden een miljoenenbeweging maken? Deze uitgave geeft het antwoord. Hier lees je het verhaal over de zoon van een douanebeambte uit Braunau die de nazibeweging vormgaf en de Duitsers hersenspoelde om zijn grote droom te verwezenlijken. Met bangmakerij en geweld. Met een ijskoud cynisme. En niet in de laatste plaats met een buitengewoon redenaarstalent. Maar bij de geschiedenis van nazi-Duitsland komt veel meer kijken dan de waanzin van één man. Het is de geschiedenis van een heel volk dat zich in de luren liet leggen en zijn ogen sloot voor moord en vervolging, en uiteindelijk bereid was zijn Führer te volgen in een oorlog die dood en verderf zaaide op een ongekende schaal.

Na zes jaar van oorlog tegen de Gallische stammen stelde Julius Caesar in 52 v.Chr. vast dat er opnieuw een vijand van het Romeinse Rijk bedwongen was. Bijna een miljoen Galliërs werden tot slaaf gemaakt en hun land werd een provincie van het uitdijende Romeinse imperium. Al snel stroomden tonnen Gallisch graan en een vermogen aan belastingopbrengst naar de hoofdstad, waar de burgers het er goed van namen. Niets was meer hetzelfde sinds voortvluchtige misdadigers Rome bijna vijf eeuwen eerder hadden gesticht. Het stadje op de zeven heuvels was dankzij militair inzicht en politieke sluwheid uit zijn voegen gebarsten, en de Romeinse republiek strekte zich uit langs de hele Middellandse Zeekust. Julius Caesar zou later vermoord worden in de Senaat, wat het begin van de keizertijd inluidde. Krankzinnige alleenheersers en eerzuchtige aanvoerders hielpen het machtige Romeinse Rijk langzaam van binnenuit om zeep.

Op 9 augustus 1945 wierp de Amerikaanse piloot Charles W. Sweeney een atoombom af op de Japanse stad Nagasaki. 43 seconden later ontplofte het gevaarte boven de havenstad en veranderde het bedrijvige centrum in een ruïne. Zo’n 70.000 mensen kwamen bij de aanval om het leven. De bommen op Hiroshima en Nagasaki luidden het einde in van zes jaar dood en verderf in de wereld. Sinds Duitse troepen in september 1939 Polen waren binnengevallen en daarmee de wereld in een tweede oorlog van enorme proporties hadden gestort, waren de bloedigste gevechten aller tijden geleverd. Maar de wreedheid beperkte zich niet tot het slagveld. Honderdduizenden burgers vonden de dood bij bombardementen of werden slachtoffer van willekeurige wraakacties van soldaten, terwijl in de Duitse concentratiekampen een heel volk bijna werd uitgeroeid. De bloedbaden van WOII vergt veel van de lezer. Het verhaal is als de oorlog zelf: gruwelijk – maar fascinerend.

Toen de Noorse koning Harald Hardråde in 1066 een pijl in zijn hals kreeg bij York in Engeland, was de Vikingtijd voorbij. Russische en Britse kronieken schetsten een beeld van een krijgersvolk dat eeuwenlang rovend, moordend en verkrachtend door Europa was getrokken. Lange tijd konden we onze kennis over de vroege Scandinaviërs alleen uit deze bronnen halen, maar recent onderzoek heeft onze opvatting bijgesteld. Het is zeker waar dat duizenden jonge mannen op plundertocht gingen en dat machtige hoofdmannen veel land veroverden, maar de Vikingen waren voornamelijk handelaren. Met hun ranke schepen beheersten ze de wereldzeeën, en in Scandinavië ontstonden handelssteden waar kooplieden van heinde en verre naartoe kwamen. In hun zucht naar grondgebied en rijkdommen trokken de Noormannen de wijde wereld in. Ze brachten de Russische rivieren in kaart en ontdekten het continent dat we nu Amerika noemen.

De timing was perfect. Toen de eerste kruisvaarders in 1096 met de zegen van de paus naar het Heilige Land trokken, waren de moslims in een interne strijd verwikkeld en konden de Europese ridders hun gang gaan. De zeges volgden elkaar op en in 1099 veroverden de christenen Jeruzalem. Islamitische mannen, vrouwen en kinderen werden afgeslacht. De moslimwereld was in shock en de kaliefen zonnen op wraak. Maar de kruisvaarders hadden het Heilige Land in hun greep en versterkten het met een netwerk van onneembare burchten. Pas 100 jaar later werden de kaliefen verenigd onder één sterke legerleider. Saladin liet in de Slag bij Hattin zien wat hij in de woestijn vermocht en consolideerde zijn positie door in 1187 Jeruzalem te veroveren. 100 jaar golfde de strijd op en neer, maar toen de Ottomanen in 1453 Constantinopel veroverden, waren het Byzantijnse Rijk en de christelijke opmars in het oosten ten einde.

Het had een snelle overwinning voor het Duitse keizerrijk op zijn buurlanden moeten worden. Ook de tegenpartij, de ententemogendheden Frankrijk, Rusland en Groot-Brittannië, blaakte van het zelfvertrouwen. Jonge mannen meldden zich massaal aan om de eer van de natie te verdedigen. Maar ze kwamen van een koude kermis thuis. Al snel zat het front muurvast en werd het één grote, helse modderpoel. Nieuwe wapens als gifgas, onderzeeërs met torpedo’s, gepantserde tanks en jachtvliegtuigen met machinegeweren konden de patstelling niet doorbreken. Pas toen de Verenigde Staten in 1917 gingen meevechten, sloeg de strijd om in het voordeel van de entente. Bij de vredesonderhandelingen kregen de Duitsers harde voorwaarden opgelegd, met een economische crisis en een hongersnood tot gevolg. Bijna brak er, met Rusland als voorbeeld, een revolutie uit in Duitsland. Het Verdrag van Versailles bracht vrede in Europa, maar die zou niet lang standhouden.

Seth, de god van chaos en wanorde, scheurde uit jaloezie het lichaam van zijn broer Osiris in 14 stukken en verspreidde die over heel Egypte. De godin Isis zocht de stukken bij elkaar, balsemde het lijk en wikkelde het in een doek. Zo maakte ze volgens de Egyptische mythologie ’s werelds eerste mummie. Het balsemen van de doden opdat hun lichaam kon voortleven in het hiernamaals was heel gewoon in het oude Egypte, dat talloze mummies van mens en dier heeft nagelaten. In de middeleeuwen werd er zelfs poeder van gemaakt dat als medicijn diende. De arme Egyptenaren werden in het woestijnzand gelegd, maar de farao’s kregen een weelderige sarcofaag diep in een gigantische piramide. Al lieten de Egyptenaren talloze teksten in hiërogliefen na, het is nog steeds de vraag hoe deze monumenten precies zijn gebouwd. Het staat in ieder geval vast dat ze achtergelaten zijn door een beschaving die sterk genoeg was om het ruim 3000 jaar vol te houden.

De monnik Gherardo was eind 1348 nog alleen over in het Zuid- Franse klooster dat hij een jaar eerder nog deelde met 35 anderen. Zoals in veel kloosters hadden de monniken de plicht te zorgen voor de zieken en stervenden, waardoor ze extra kwetsbaar waren voor de besmettelijke pest die Europa in 1347 via Italiaanse handelsschepen bereikte. Vóór de pest leefden er in Europa zo’n 75 miljoen mensen; vijf jaar later waren dat er nog 40 miljoen. Kloosters en dorpen lagen er verlaten bij, akkers werden niet meer bebouwd en er was een tekort aan arbeiders. Maar op een paar plekken, zoals in de rijke Italiaanse stadstaten, werd de pest gevolgd door een opleving: opeens was er genoeg te eten en het tekort aan arbeiders leidde tot hogere lonen en technologische vooruitgang. De mensen bevrijdden zich van het juk van de godsdienst nadat God het tijdens de pest had laten afweten en er kwam ruimte voor nieuwe ideeën die de mens zelf centraal stelden.

Met een hels kabaal komt de Atlasraket langzaam los van de grond. Het is 1958, en de VS hebben hun eerste intercontinentale wapen. De Atlas is het antwoord op de R-7-raket van de Russen, en heeft als taak om waterstofbommen op de Sovjet-Unie te gooien. Tijdens de Koude Oorlog willen de twee supermachten maar één ding: de ander de loef afsteken op wapengebied. Geen van beide wil achterblijven in de wedloop. Wapens en prikkeldraad verdelen de wereld in twee ideologische kampen, en er zijn genoeg kernwapens om de hele aardbol met één druk op de knop te vernietigen. Het wantrouwen viert dan ook hoogtij in Oost en West. De autoriteiten houden hun eigen burgers scherp in de gaten en op landverraad staat de doodstraf. 40 jaar staat het IJzeren Gordijn als een huis. Maar dan gaat er een frisse wind waaien in het Kremlin, en kunnen de raketten, grenswachten en spionnen eindelijk met pensioen.

Toen journalist Henry Morton Stanley in 1871 vanuit Zanzibar donker Afrika in trok, reisde hij op stand: hij had een gevolg van 200 dragers en reed op een raspaard. De New York Herald had Stanley de opdracht gegeven om de verdwenen zendeling David Livingstone te zoeken. De reis werd echter een nachtmerrie. Het paard bezweek door tseetseevliegen, de dragers gingen ervandoor en Stanley moest vechten met inheemse Afrikanen. De Europese, en later Amerikaanse ontdekking van de wereld was een lang, zwaar traject met een hoge prijs. Ongeveer 500 jaar geleden kenden de Europeanen nog maar drie continenten: Europa, Afrika en Azië. Maar in de 15e eeuw stuitten zeevaarders op Noord- en Zuid-Amerika, in 1606 werd Australië ontdekt en in 1820 werd Antarctica toegevoegd aan de wereldkaart. Stanley wist Livingstone uiteindelijk te vinden, en hij vulde net als andere ontdekkingsreizigers grote witte plekken op de kaart in.

Op 6 juni 1944 sprong soldaat Marcus Heim om 1.00 uur uit een C-47-transportvliegtuig boven Normandië. Met drie anderen moest hij de strategisch belangrijke La Fière-brug innemen, waar de geallieerden na de landing de rivier de Merderet zouden oversteken. De missie slaagde, en de vier werden later onderscheiden voor betoonde moed. De A-compagnie van Heim was een van de vele die in de nacht voor D-day achter de Duitse linies landden. De eerste golf paratroepers bestond uit maar liefst 20.000 man. In de vroege ochtenduren begon de invasie op de vijf zandstranden die het geallieerde opperbevel had uitgekozen. D-day was de grootste militaire operatie aller tijden, en er waren maanden van voorbereidingen en afleidingsmanoeuvres aan voorafgegaan. Niet alles verliep volgens plan. Zo werden de eerste landingstroepen op Omaha Beach neergemaaid door de Duitsers. Desondanks waren er voor het eind van de dag zo’n 156.000 man geland. Duitsland lag nu van twee kanten onder vuur.

Vóór een vrijmetselaarsleerling de loge in mag, moet hij in afzondering nadenken over de geestelijke reis die hij gaat maken. Ter inspiratie staat er ‘V.I.T.R.I.O.L.’ op de muur, een alchemistische aanduiding voor het zoeken naar het verborgene der dingen. Op tafel liggen enkele dijbeenderen en een schedel. Ze symboliseren dat het ritueel een soort sterven is, waarna de leerling als ingewijde herboren wordt. Het verblijf in afzondering is een van de vele rituelen van de vrijmetselaars, waarvan de meeste onbekend zijn voor buitenstaanders. Er zijn in de loop der geschiedenis allerlei genootschappen geweest met occulte, religieuze, politieke of economische doelstellingen. Wat ze gemeen hebben, zijn rituelen en strenge regels, onder meer over geheimhouding. De geslotenheid geeft de genootschappen kracht, maar wekt wantrouwen in de buitenwereld. Want wat gebeurt er als machtige mannen elkaar achter gesloten deuren ontmoeten?

In 1862 bezocht Abraham Lincoln het legerkamp van de Unie bij Sharpsburg in Maryland, VS. Twee jaar eerder was hij verkozen tot de 16e president van het land, en nu was het oorlog. Het conflict tussen de Noordelijke en Zuidelijke Staten over het recht om slaven te houden broeide al langer en was na zijn aantreden in een burgeroorlog ontaard. Het Zuiden scheidde zich af terwijl het Noorden het gezag van de Unie probeerde te hand haven. De burgeroorlog was maar een van de vele beproevingen van de jonge natie. Lincoln greep liever niet naar de wapens, maar een democratische republiek kon niet toestaan dat een minderheid in opstand kwam. Het Zuiden moest op zijn plaats worden gezet. De bevrijding van de slaven was dan ook niet vanaf het begin van de oorlog het hoofddoel. Maar in zijn Gettysburg Address in 1863 zei Lincoln dat iedereen gelijk geschapen is, zoals het staat in de Onafhankelijkheidsverklaring. Dat betekende ongeacht huidskleur.

In 1862 bezocht Abraham Lincoln het legerkamp van de Unie bij Sharpsburg in Maryland, VS. Twee jaar eerder was hij verkozen tot de 16e president van het land, en nu was het oorlog. Het conflict tussen de Noordelijke en Zuidelijke Staten over het recht om slaven te houden broeide al langer en was na zijn aantreden in een burgeroorlog ontaard. Het Zuiden scheidde zich af terwijl het Noorden het gezag van de Unie probeerde te hand haven. De burgeroorlog was maar een van de vele beproevingen van de jonge natie. Lincoln greep liever niet naar de wapens, maar een democratische republiek kon niet toestaan dat een minderheid in opstand kwam. Het Zuiden moest op zijn plaats worden gezet. De bevrijding van de slaven was dan ook niet vanaf het begin van de oorlog het hoofddoel. Maar in zijn Gettysburg Address in 1863 zei Lincoln dat iedereen gelijk geschapen is, zoals het staat in de Onafhankelijkheidsverklaring. Dat betekende ongeacht huidskleur.

In 1046 v.Chr. stak een leger van 45.000 man en 300 strijdwagens de Gele Rivier over. Aan het hoofd stond kroonprins Wu van Zhou, die de naburige Shang-dynastie al snel versloeg. De Zhou-dynastie heerste bijna 800 jaar en ontwikkelde het staatsbestel dat later onder de keizer werd voortgezet. In 221 v.Chr. werd China verenigd door Qin-koning Ying Zheng, die zei dat de goden hem hadden uitverkoren om als keizer te heersen in het rijk dat het centrum van de beschaving was. Alle onderdanen moesten de Zoon des Hemels dienen. De rijken rondom China werden vazalstaten, die een eed van trouw aflegden en belasting betaalden aan de keizer. Buiten de grenzen van deze staten woonden slechts barbaren. Bij hen was, behalve paarden, niets goeds te halen, en de grenzen werden dan ook zwaar bewaakt. Bijna 1000 jaar floreerde China als een zelfbewust, geïsoleerd rijk, tot de ontmoeting met westerse kooplui en wapens in de 20e eeuw de keizer ten val bracht.

De winnaar van een slag heeft vaak de meeste soldaten of de beste wapens. Maar beide voordelen kunnen tenietgedaan worden door tactisch inzicht. Dat wisten Alexander de Grote en Napoleon donders goed. Zij hielden steevast het hoofd koel, net als de Russische generaal Zjoekov in de Slag bij Koersk in 1943. Het Rode Leger was in de meerderheid, maar de Duitse Tiger- en Panthertanks hadden een groter bereik en een dikkere bepantsering dan de Russische tanks. Zjoekov verschanste zich dan ook achter mijnenvelden en prikkeldraad en wachtte de Duitse aanval af. Pas toen de Duitsers zichzelf uitgeput hadden, sloeg hij toe. Hij verraste hen met een snelle, massale tankaanval. Na een bloedbad dat uitdraaide op man-tegen-mangevechten, waren de Duitsers verslagen aan het Oostfront. In De grootste successen op het slagveld vind je de beste voorbeelden van slagen waarbij koelbloedigheid en tactiek de doorslag gaven.

Twee mannen zaten gebogen over de koffietafel met een opgerold dollarbiljet in hun neusgat. Over de tafel liep een lijntje wit poeder. De deelnemers begonnen elk aan hun eigen kant en snoven zo hard als ze konden. Ze wilden zo veel mogelijk cocaïne inhaleren voordat het lijntje op was. Cocaine chicken was een geliefd spelletje op de feestjes van de jetset van Los Angeles in de jaren 1970. De cocaïne kwam uit Colombia, en de drugsbaron Pablo Escobar verdiende iedere dag miljoenen dollars aan de Amerikaanse gebruikers. Er werd een hevige strijd geleverd om de markt: in de Colombiaanse karteloorlog vielen elk jaar 25.000 doden. De beestachtige moorden die Jack the Ripper in Londen pleegde, kostten ‘slechts’ vijf mensen het leven, maar de hele stad leefde in angst en de dader werd nooit gepakt. In het eerste nummer van Historische Hoogtepunten nemen we de misdaad onder de loep: van de middeleeuwse roofbaronnen tot de maffia in de VS.

De Slag om Midway op 4 juni 1942 vormde een keerpunt in de strijd om de Stille Oceaan. De aartsvijanden VS en Japan vochten een zeeslag uit met vliegtuigen die opstegen vanaf vliegdekschepen op zee. Deze schepen lagen op meer dan 1000 kilometer van elkaar, en de wedijverende admiraals zagen elkaars boten niet en konden er alleen via de radio achterkomen hoe de slag verliep. Geen antwoord betekende dat een toestel neergehaald of een schip uitgeschakeld was. Het was niet de eerste confrontatie ooit tussen vliegdekschepen. Een maand eerder hadden beide partijen ervaring opgedaan in de Koraalzee, maar bij die slag was er geen duidelijke winnaar. Bij Midway was dat wel anders. Toen het vuren ophield, was Japan vier vliegdekschepen en meer dan 3000 man kwijtgeraakt. De VS verloren één vliegdekschip en 307 man. Het machtsevenwicht in de Stille Oceaan was omgeslagen, maar er wachtte nog een zware, bloedige strijd.

In 1346 besloot Jani Beg, de khan van de Tataren, om dode soldaten over de muur rond de stad Kaffa te gooien, die hij zojuist had ingenomen. Zij waren gestorven aan de pest. Toen de Siciliaanse kooplieden aan de andere kant van de muur op de vlucht sloegen, namen ze de ziekte mee naar Europa. Uiteindelijk zou de halve Europese bevolking aan de ziekte overlijden. Op 18 juni 1815 gaat Napoleon op oorlogspad en krijgt hij de kans om het Britse leger definitief uit te schakelen. Maar het gaat allemaal anders dan verwacht. Een kleine 100 jaar later, op een zomerse dag in Sarajevo wordt de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger door een kogel in de hals geraakt. Dit is het dodelijke startschot van een stortvloed aan gebeurtenissen: een maand later is de Eerste Wereldoorlog een feit. Europa zou nooit meer hetzelfde zijn. Hier kijken we naar een aantal gebeurtenissen die de wereld hebben veranderd – van de pestepidemie in de middeleeuwen tot de ondergang van de Sovjet-Unie.

Vulkaanuitbarstingen, epidemieën en aardbevingen hebben de loop van de geschiedenis ingrijpend veranderd. Steden zijn in as gelegd, in vlammen opgegaan of door de pest geteisterd. Toen de Zwarte Dood zich in de middeleeuwen door Europa verspreidde, kwam de helft van de bevolking om. En toen een krachtige orkaan op 8 september van het jaar 1900 langs de Amerikaanse oostkust aan land kwam, stierven 8000 inwoners van de stad Galveston. Ook scheepsrampen kunnen grote gevolgen hebben, zoals toen de Titanic, destijds het grootste stoomschip ter wereld, in 1912 op een ijsberg liep en slechts 710 van de 2224 opvarenden gered konden worden. We hebben hier 18 dramatische verhalen verzameld over de grootste rampen uit de wereldgeschiedenis. Leef mee met de slachtoffers, luister naar de ontroerende verhalen van de overlevenden en maak kennis met de helden die hun leven op het spel zetten om anderen te redden.